WWSSE Pedagogika

Prof. dr hab. Jerzy Modrzewski
Orientacje i kierunki we współczesnej socjologii. Socjologia makro i mikrostruktur społecznych.


Wiedza socjologiczna – określana mianem socjologicznej – tworzona jest i porządkowana według rozmaitych zasad i kryteriów tworząc jej porcje lub całości mniej lub bardziej spójne, przywiedlne, koherentne, kompletne, komplementarne wreszcie konkurencyjne. Główne linie jej podziałów wytyczają  tak zwane orientacje i kierunki w socjologii.
Orientacje to próby formułowania odpowiedzi na pytanie o to czym jest obiekt zainteresowania nauki socjologicznej w ogóle; kierunek zaś jest próbą formułowania odpowiedzi na pytanie o to jakim jest wybrany  fragment tego obiektu i jakie jest jego w nim znaczenie.
I.Orientacja a kierunek w socjologii – problemy definicyjne.
           O r i e n t a c j a   to zbiór albo zbiory założeń filozoficznych dotyczących p r z e d m i o t u   nauki socjologicznej, istoty rzeczywistości społecznej – jej teoretycznej interpretacji oraz rozstrzygnięć metodologicznych określających p r o c e d u r y  i m e t o d y  badawcze stosowane w nauce socjologicznej -  dlatego nazywa się je orientacjami teoretyczno – metodologicznymi.
-W obrębie danej orientacji teoretyczno-metodologicznej tworzy się także aparaturę pojęciową wykorzystywaną w konstrukcji teoretycznego obrazu rzeczywistości społecznej.
-W zasadzie, jak dotychczas nauka socjologiczna rozwija się w trzech głównych orientacjach teoretyczno-metodologicznych, które określa się rozmaicie w zależności od tego na jakie aspekty rzeczywistości społecznej zwraca się w danej orientacji szczególną uwagę. Są to:
xxx
1.orientacja n a t u r a l i s t y c z n o  - p o z y t y w i s t y c z n a  albo s c i e n t y s t y c z n a  (zapoczątkowana przez twórcę nazwy dyscypliny socjologicznej A. Comte’a  a kontynuowana w pracach m.in. H. Spencera, E. Durkheima, T. Parsonsa,  R. K. Mertona, N. Luhmanna, J. Habermasa i wielu innych ).
Jej współczesnymi  odmianami i kontynuacją są:
- socjologia strukturalno-funkcjonalna (socjologia systemów społecznych, socjologia neopozytywistyczna i neofunkcjonalna Jeffreya C.Alexandra). M. in. prace: T. Parsonsa, The Social System. Chicago 1951 ( edycja polska – System społeczny, Kraków 2009; R. K. Mertona, Social Theory and Social Structure 1949 – edycja polska –  Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Warszawa 1982 - kilka wydań;   N. Luhmanna, Soziale Systeme. Frankfurt 1984 – edycja polska - Systemy społeczne. Kraków 2007;
Kluczowe pojęcia: system społeczny, podsystemy, funkcje i dysfunkcje, ład społeczny (integracja ), ewolucja i inne mechanizmy równoważenia i rozwoju  systemu, wymogi systemu.
2) socjologia ewolucyjna: teorie stadiów ewolucji - ekologiczna – Amosa Hawleya, cywilizacjologiczna – i jej rozliczne nurty tworzone na styku z nauką geograficzną i antropologiczną (cywilizacjologia) oraz  socjobiologia – dyscyplina stykowa, powstała w połowie XX wieku, twórca 
E. O. Wilson, autor: Socjobiologii i O naturze ludzkiej; D. Morris i jego monografie: Naga małpa, Ludzkie ZOO, Zwierze zwane człowiekiem, Związki intymne. Informacje w pracy A. Mościskiera, Spór o naturę ludzką. Socjologia czy socjobiologia.
Zasadnicza teza - problem – to pochodzenie natury ludzkiej i kultury (naturalne – przyrodnicze czy kulturowe – a jeśli kulturowe to jaka jest geneza kultury? (mechanizm dziedziczenia genetycznego wzorów zachowań zwanych społecznymi, ewolucja gatunkowa i indywidualna, dobór naturalny, kluczowe znaczenie hormonów w zachowaniach intymnych itp.).
Socjologowie uprawiający tę orientację interesują się w zasadzie wszystkimi obiektami świata społecznego bez względu na ich rozmiary i ulokowanie w tym świecie.
XXX
2.Orientacja antynaturalistyczna i antypozytywistyczna określana ogólnie mianem socjologii humanistycznej albo humanizującej względnie psychologizującej (jej inicjatorami byli W. Dilthey lecz i W. Windelband, H. Ricert i inni) z jej wieloma odmianami czy nurtami, które często także określa się mianem autonomicznych orientacji teoretyczno-metodologicznych, i z którymi  mamy jak dotychczas wiele kłopotów klasyfikacyjnych, bowiem rodziły się one i funkcjonują na pograniczach nauki identyfikowanej jako socjologiczna, antropologiczna i psychologiczna.
Przykłady uprawiania socjologii w tej orientacji.
M. in.: kulturologiczna socjologia  F. Znanieckiego i jego Wstęp do socjologii. Warszawa 1988; także czy przede wszystkim jego Nauki o kulturze. Warszawa 1973; Społeczne role uczonych. Warszawa 1988; czy monumentalne dzieło: Social Actions; także monografia Jeffreya C. Alexandra, Znaczenia społeczne. Studia z socjologii kulturowej. Kraków 2010; Socjologia wartości Hansa Joasa i jego dzieło: Powstawanie wartości. Warszawa 2009.
- G. Simmela – socjologia formalna, Socjologia. Warszawa 1975, tegoż – Pisma socjologiczne. Warszawa 2008;
-G. H. Meada – psychologia społeczna, Umysł, osobowość i społeczeństwo. Warszawa 1975;
-George’a Homansa i Petera Blau’a – socjologia wymiany społecznej; (P. Blaua, Wymiana i władza w życiu społecznym. Kraków 2009.
-Herberta Blumera socjologia symbolicznego interakcjonizmu (Interakcjonizm symboliczny. Kraków 2007); teorie sieci, teorie racjonalnego wyboru, itp;
- A. Schutz’a – socjologia fenomenologiczna -  O wielości światów. Kraków 2008; także Petera Bergera i Thomasa Luckmanna, Społeczne tworzenie rzeczywistości. Warszawa 1983;
-Harolda Garfinkela – socjologia etnometodologiczna (Studia z etnometodologii. Warszawa 2007;
- socjologia tożsamości, jaźni, osób społecznych – m.in.: Norberta Eliasa, Społeczeństwo jednostek.  Warszawa 2008, tegoż- Zaangażowanie i neutralność. Warszawa 2003;
-   Ervinga Goffmana – socjologia dramaturgiczna, społecznej roli; Człowiek w teatrze życia codziennego. Warszawa 2000; tegoż-Zachowanie w miejscach publicznych. Warszawa 2008; Piętno. Gdańsk 2007; Analiza ramowa. Esej z organizacji doświadczenia. Kraków 2009;  Spotkania. Kraków 2010(ta ostatnia zwłaszcza poświęcona w znacznej mierze wykładowi socjologicznej teorii roli społecznej). 
-  Raymonda Boudona – socjologia niezamierzonych rezultatów działania, m.in. Efekt odwrócenia. Warszawa 2008;
- socjologia codzienności – interpretatywna, m.in.: Johna Urry’ego, Socjologia mobilności. Warszawa 2009 czy Michela Maffesoliego – socjologia doraźnych form wspólnotowych - trybalizmu – Czas plemion. Warszawa 2008;
Kluczowe pojęcia: sytuacja, wartości, postawy, rola, interakcja, osoba społeczna, osobowość społeczna, jaźń, tożsamość, komunikacja, kompetencje,  itd.
Socjologowie uprawiający tę orientację interesują się w zasadzie podstawowymi elementami struktury świata społecznego jeśli uznają jego obiektywne istnienie.
xxx
3.Orientacja dialektyczna, często zamiennie nazywana także socjologią historycznego materializmu  czy socjologią (marksistowską) marksowską a także socjologią klas albo  walki klasowej,  stąd i socjologią nierówności społecznych -współcześnie określa się  ją rozmaicie, również mianem socjologii emancypacyjnej (feministycznej), krytycznej (jak np. wobec części dorobku Jurgena Habermasa) (radykalnej krytyki – Randala Collinsa) bądź socjologią  strukturyzacyjną (Pierra Bourdieu i Antony Giddensa).
Egzemplifikacje:
(prace klasyków: K. Marksa, Kapitał. Wiele wydań;
-z zastrzeżeniem- monumentalna monografia M. Webera, Gospodarka i społeczeństwo. Warszawa 2002- jako próba dyskursu z koncepcją K. Marksa;    -D. Bella, Kulturowe sprzeczności kapitalizmu. Warszawa 1994, - w nurcie radykalnej krytyki;
- P.Bourdieu, J.C. Passerona, Reprodukcja. Warszawa 1992, tegoż- Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Warszawa 2001; tegoż Medytacje pascaliańskie. Warszawa 2006; Męska dominacja. Warszawa 2004; czy Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia. Warszawa 2005.
-Alaina Touraine socjologia działania i samotworzenia się społeczeństwa – O socjologii. Warszawa 2010 – dotycząca m. in. badania ruchów społecznych oraz Samotworzenie się społeczeństwa. Kraków 2010.
-Lewisa A. Cosera – socjologia konfliktów społecznych i monografia: Funkcje konfliktu społecznego. Kraków 2008.
-A. Giddensa, Nowoczesność i tożsamość. Warszawa 2001;Europa w epoce globalnej. Warszawa 2009 (poświęcona głównie polityce socjalnej) ; czy Konsekwencje nowoczesności.  Kraków 2008.dot. perspektywy społeczeństw europejskich.
-Ulricha Becka, Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. Warszawa 2002; U. Becka i Edgara Grande, Europa kosmopolityczna. Społeczeństwo i polityka w drugiej nowoczesności. Warszawa 2009;
-I. Wallersteina,  Analiza systemów światów. Warszawa 2007  i tegoż : Koniec świata jaki znamy. Warszawa 2004 ; A. Kolasy – Nowak , Socjolog w badaniu przeszłości. Koncepcja socjologii historycznej Charlesa Tilly’ego. Lublin 2001 jako opracowania ukazującego jedną ze współczesnych odmian uprawiania socjologii historyzującej;  i wiele innych;
-Z. Baumana –kilkanaście monografii wśród ostatnio opublikowanych: Socjalizm – utopia w działaniu. Warszawa 2010 czy Żyjąc w czasie pożyczonym. Kraków 2010.
Pojęcia kluczowe: formacje społeczno – ekonomiczne, klasy społeczne, walka klas, konflikt społeczny, proces dziejowy, rewolucja jako mechanizm zmiany, interes klasowy itp.
Socjologowie uprawiający tę orientację interesują się w zasadzie podstawowymi strukturami świata społecznego.
XXX
Wydziela się owe orientacje na zasadzie diametralnych odmienności w interpretacji ontologii  świata społecznego: jego istoty, genezy, obrazu, budowy czy struktury, zasady czy mechanizmu jego  działania – dynamiki  oraz jego perspektywy ale i odmienności proponowanych rozstrzygnięć metodologicznych czyli procedur i strategii jego poznawania i wyjaśniania.
Dla prześledzenia historii ich rozwoju warto sięgnąć tu do takich opracowań jak: -G. Ritzer, Klasyczna teoria socjologiczna. Poznań 2004;
- P. Śpiewak (red.), Klasyczne teorie socjologiczne. Warszawa 2006;
-czy do monumentalnej monografii J. Szackiego, Historia myśli socjologicznej. Warszawa 2006 oraz podręczników akademickich socjologii i opracowań encyklopedycznych).
Stan aktualny i perspektywę nauk socjologicznych ukazują m.in. teksty pomieszczone w pracach zbiorowych:
-pod red.: Aleksandry Jasińskiej –Kani i innych, Współczesne teorie socjologiczne. Warszawa 2006; i
- pod red.: Aleksandra Manterysa i Janusza Muchy, Nowe perspektywy teorii socjologicznej. Kraków 2009.

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Poza kwalifikacją wiedzy socjologicznej w oparciu o kryterium filozoficzne : ontologiczno- epistemologiczne wyróżnia się w niej również tak zwane kierunki albo jej identyfikacje teoretyczno – przedmiotowe.
xxx
Kierunki w socjologii można identyfikować z wyraźnie wyodrębnionym  w teoretycznej analizie socjologicznej, i w sprowokowanych nią badaniach, przedmiotem będącym fragmentem rzeczywistości społecznej względnie dominującym w jego  opisie bądź wyjaśnianiu  aspektem jego ujmowania czy identyfikowania jego ontologii, np. genetyczno- historycznym, geograficzno- przyrodniczym, kulturowo- symbolicznym albo podmiotowym - świadomościowym.
Ów aspekt ujmowania przedmiotu zainteresowania socjologicznego najczęściej jest komponowany w kooperacji czy komitywie z inną podstawową dyscypliną wiedzy naukowej, np.: historyczną, antropologiczną, psychologiczną, a nawet biologiczną czy geograficzną i ich subdyscyplinami szczegółowymi.
Mogą być  one tworzone w obrębie danej orientacji teoretyczno-metodologicznej (jak np.: kierunek kulturalistyczny, fenomenologiczny względnie etnometodologiczny czy interpretatywny w socjologii humanistycznej lub kierunek radykalnej krytyki w socjologii dialektycznej czy systemowy albo funkcjonalny w socjologii scientystycznej). Mogą być one i są konstruowane także w przekroju poprzez różne orientacje teoretyczno- metodologiczne zwłaszcza wówczas gdy tworzy się je w oparciu o kryteria formalne –np.: wielkość czy rozległość analizowanych struktur.
xxx
W tym sensie wyróżnia się często  w socjologii  takie kierunki jak np.:
-geograficzno-ekologiczny  albo terytorialny – jeśli dominującym aspektem analizy socjologicznej jest przyrodnicze podłoże wyjaśniania procesów, zjawisk, form organizacyjnych, gospodarki, symboliki kulturowej i postaci struktur społecznych ( przykładem uprawiania takiej orientacji we współczesnej socjologii jest monografia  F., Fernadeza- Armesto, Cywilizacje. Warszawa 2008 ale i pokaźna liczba monografii poświęconych socjologii wsi i rolnictwa – czy obszarów wiejskich oraz socjologii miasta – przestrzeni miejskich. Ten kierunek w analizach socjologicznych ulokowanych przestrzennie struktur społecznych dobrze ilustrują np.: monografie Krzysztofa Gorlacha, Socjologia obszarów wiejskich. Warszawa 2004; Izabeli Bukraby – Rylskiej, Socjologia wsi polskiej. Warszawa 2008; B. Jałowieckiego, M.S. Szczepańskiego, Miasto i przestrzeń. Warszawa 2006; Andrzeja Majera, Socjologia i przestrzeń miejska. Warszawa 2010 );
-demograficzno-statystyczny – jeśli zasadniczym przedmiotem opisu rzeczywistości społecznej jest aspekt  biologiczno - populacyjny,  np.: wielkość , struktura, zmienność i kondycja biologiczna społeczeństwa, jego poszczególnych składników: wiekowych, etnicznych, ekologicznych, ekonomicznych i  dynamika ich obecności społecznej,  a więc struktura i dynamika procesów ludnościowych.(W Polsce np. prace Marka Okólskiego, Demografia. Warszawa 2004).  Tym aspektem interesują się także dyscypliny nauki geograficznej: demografia i geografia człowieka (D. J., Walmsley, G, J, Lewis, Geografia człowieka. Podejście behawioralne. Warszawa 1997.)
-grupowo-społecznościowy- jeśli zasadniczym przedmiotem badań, dociekań i opisu stają się społeczności i grupy (pierwotne – np. rodziny bądź wtórne np. wszelkie instytucje- i rodzaje scalających je więzi ( F. Tonnies, Wspólnota i stowarzyszenie. Warszawa 2008; P. Rybicki, Struktura społecznego świata. Warszawa 1976; czy akademicki podręcznik socjologii A. Giddensa, Socjologia. Poznań 2003;  a współczesną przetworzoną, postmodernistyczną wersję tej problematyki i jej ujęcia prezentuje np. praca Z. Baumana, Wspólnota. O poszukiwaniu bezpieczeństwa w niepewnym świecie. Kraków 2008 czy wspomniana monografia   Michela Maffesoli’ego,  Czas plemion. Warszawa 2009, w której autor podejmuje próbę ukazania mechanizmów formowania się tak zwanych struktur okolicznościowych, sytuacyjnych doraźnych, ekspresywnych jako reakcji na propagowany w cywilizacji modernistycznej indywidualizm; z problematyki rodzinnej warto wskazać tu monografię T. Szlendaka, Socjologia rodziny. Warszawa 2010 a instytucjonalny aspekt tego zagadnienia dość dobrze ilustrują opracowania poświęcone np. instytucji prawnej – K. Frieske, Socjologia prawa. Poznań – Warszawa 2001 );
-sieciowo- interakcjonistyczny – jeśli eksponuje się w analizie rzeczywistości społecznej relacje łączące grupy i jednostki w dynamice ich społecznego uczestnictwa  (H. Blumer, Interakcjonizm symboliczny. Kraków 2007, E. Hałas, Interakcjonizm symboliczny. Warszawa 2006, teoretyzowaniem o sieci społecznej interesował się także Peter Blau czy Pierre Bourdieu);
-aktywistyczny jeśli zasadniczym przedmiotem zainteresowania socjologicznego stają się działania albo czynności społeczne ( T. Parsons, The Structure of Social Action. Chicago 1937; F. Znaniecki, Social Actions. Poznań 1936; Raymonda Boudona, Logika działania społecznego. Kraków 2009);
-kulturowy gdy w analizie socjologicznej dominuje zainteresowanie regułami życia społecznego, jego symboliką, wzorami i znaczeniami ( F. Znaniecki; M. Mead, Kultura i tożsamość. Warszawa 2000; R. Benedict, Wzory kultury. Warszawa 1966; E. Nowicka, Świat człowieka świat kultury. Warszawa 2000, A. Kłoskowska, Socjologia kultury. Warszawa 1983; M. Golka, Socjologia kultury. Warszawa 2006; wskazana wyżej monografia Jeffreya Alexandra );
-polowy – gdy socjologia interesuje się sferami, zdarzeniami, rutynowymi praktykami życia codziennego ( P. Sztompka, M. Bogunia- Borowska (red.), Socjologia codzienności. Kraków 2008; przykładem może być wskazana wyżej Johna Urry’ego, Socjologia mobilności. Warszawa 2009; czy Jonathana Turnera i Jana Stetsa, Socjologia emocji. Warszawa 2009; czy Chrisa Shilinga, Socjologia ciała. Warszawa 2010.
xxx
Aspekt jako  kryterium określania kierunków w socjologii może dotyczyć także wydzielonych w ontologii życia społecznego zasadniczych przejawów jego istnienia, np.:
-kierunki strukturalistyczne- o rozmaitych koncepcjach ujmowania i opisu   s t r u k t u r y   s p o ł e c z n e j  (stratyfikacyjno-warstwowej, stanowej, klasowej, kastowej, itp. m.in. monografie: R. Dahrendorfa, Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym. Kraków 2008, Ch., W., Millsa, Białe kołnierzyki. Amerykańskie klasy średnie. Warszawa 1965; S. Ossowskiego, Struktura klasowa w społecznej świadomości, kilka wydań;  P. Rybicki, Struktura społecznego świata. Warszawa 1976, H. Domańskiego, Struktura społeczna. Warszawa 2004; rozliczne prace monograficzne poświęcone konkretnej klasie czy warstwie, np. Charlesa Wrighta Millsa, White Coller. The American Middle Classes. New York 1951, wydanie polskie – Białe kołnierzyki. Amerykańskie klasy średnie. Warszawa 1965, itp.),
-kierunki funkcjonalistyczne o rozlicznych przedmiotach ich zainteresowania a dotyczących  wytwarzania i dziania się rzeczywistości społecznej (tu m. in . socjologia porządków i zmiany społecznej o zróżnicowanym charakterze. M.in.: monografia klasyka socjologii światowej E. Durkheima. O podziale pracy społecznej. Warszawa 1999;  P. Bergera, T. Luckmanna, Społeczne tworzenie rzeczywistości. Warszawa 1983, P. Sztompki, Socjologia zmian społecznych. Kraków 2005; A. Touraine’a, Samotworzenie się społeczeństwa czy wszelkie teorie organizacji i zarządzania, teorie politologiczne, np. teorie walki zbrojnej czy urządzenia instytucji wojskowej, socjologie pracy, przemysłu, rolnictwa, rozrywki, wypoczynku),
-kierunki psychospołeczne o dość złożonym przedmiocie zainteresowania, głównie o ontologii symbolicznej-znaczeniowej (tu zwłaszcza socjologia osób i sytuacji społecznych, wyobrażeń zbiorowych, społecznej świadomości i pamięci (np. monografia M. Halbwasch’a, Społeczne ramy pamięci. Warszawa 1969,)Socjologia indywidualności czy tożsamości (np. Jeana – Claude Kaufmanna, Ego – socjologia jednostki. Warszawa 2004;), socjologia jednostek w sytuacjach społecznych, np.:  H. Blumera, Interakcjonizm symboliczny. Kraków 2007, E. Hałas, Symbole i społeczeństwo. Warszawa 2007, tejże: Symbole w interakcji. Warszawa 2001; J. R. Searle, Umysł, język, społeczeństwo. Warszawa 1999; A. Manterys, Sytuacje społeczne. Kraków 2008.)
Zagadnienie pamięci społecznej stanowi w ostatnim okresie przedmiot żywego zainteresowania sygnowany pracami:
-Golka M., Pamięć społeczna i jej implanty. Warszawa 2009.
-Kapralski S.(red.), Pamięć, przestrzeń, tożsamość. Warszawa 2010.
-Saryusz- Wolska M.(red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna pespektywa niemiecka. Kraków 2009
-Szacka B., Czas przeszły, pamięć, mit. Warszawa 2006.
-Szpociński A. (red.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów. Warszawa 2009.
xxx
Rzecz jasna istnieją także i inne, możliwe do zaakceptowania i stosowania kryteria tworzenia kierunków w nauce socjologicznej. Mogą to być dziedziny praktyki społecznej (sprawowanie władzy, bezpieczeństwo wewnętrzne, produkcja i w ogóle ekonomia, rozliczne dziedziny aktywności kulturowej, itp.),   rodzaje więzi łączących uczestników czy członków grup społecznych (małżeńskie, rodzicielskie, sąsiedzkie, wyznaniowe, organizacyjne, emocjonalne, intelektualne itd.), rodzaje realizowanych przez socjologów celów (teoretyczno-filozoficzne, praktyczno-ideologiczne, itp.).
Zagadnienie kierunków w socjologii w ujęciu historycznym omawia m.in.:
-Szacki J., Historia myśli socjologicznej. Warszawa 2006.
xxx
Wreszcie k r y t e r i u m    f o r m a l n e, bodaj najczęściej stosowane w porządkowaniu wiedzy socjologicznej, wyodrębniające tak zwane p o z i o m y   a n a l i z y  s o c j o l o g i c z n e j    a wyodrębniające s o c j o lo g i ę   m a k r o -, m e z o - i  m i k r o s t r u k t u r a l n ą .
Orientacje, kierunki i poziomy socjologicznego opisu i  analizy  rzeczywistości społecznej mogą się wzajemnie przenikać, tworząc dziedziny nauki socjologicznej, jej subdyscypliny względnie jej autorskie edycje – w tym sensie można identyfikować w znacznej mierze makrosocjologiczną socjologię historyczną K. Marksa i np., Ch.Tilly’ego; makrosocjologię klas i warstw społecznych M. Webera; czy mikrosocjologię interakcji społecznej Herberta Blumera, itd.
xxx
Wyodrębnianie w strukturze nauki socjologicznej poziomów analizy interesującego ją przedmiotu  jest konsekwencją w zasadzie zgodnego uznawania przez socjologów (środowiska uprawiania nauki socjologicznej) tak zwanych w ł a ś c i w o ś c i   r z e c z y w i s t o ś c i   s p o ł e c z n e j.
xxx
Np. P. Rybicki w swojej monografii: Struktura świata społecznego (s.543) stwierdza, że : „świat społeczny nie jest ani bezładnym kłębowiskiem zjawisk, ani tokiem coraz to nowych, niepowtarzalnych zdarzeń i działań. Jest to świat strukturalizowany, co oznacza, że znajdują się w nim obszary rzeczywistości nacechowane względną stałością i wewnętrznym ładem. Nazywamy je strukturami społecznymi i zakładamy, że różnią się one między sobą zbiorem i składem konstytuujących je elementów. Nie przypisujemy im jednak ani jakiejś bezwzględnej stałości, ani niezmienności.”.
xxx
W obrębie całościowo ujmowanej struktury społecznej wyodrębnia on np. trzy warstwy współtworzących ją elementów, które są rozmaitego rodzaju ujawniają charakterystyczne dla danej warstwy sposoby swojego powiązania:
-warstwę pierwszą tworzą zbiorowości społeczne zróżnicowane co do liczby i jakości współtworzących je jednostek (ich własności demograficzne – wiek, płeć, przynależność klasowa, członkowska, etniczna, stan cywilny, rodzinny,   ale i cechy świadomości, kompetencje działania, pełnione role, znaczenie społeczne, itd.);
-warstwę drugą stanowią elementy kulturowe czyli znaki i wytwory zawierające znaczenia, świat wartości oraz orientacje ludzi w swoim świecie;
-warstwę trzecią tworzą działania – zachowania społeczne, tu mieszczą się także zdarzenia przypadkowe, niezamierzone. Ale głównie tworzą ją działania celowe, pełnione role, kształtujące i utrwalające interakcje i stosunki między ludźmi, kreując sytuacje, sieci i więzi społeczne.
xxx
Takich propozycji strukturyzacji (porządkowania struktury w sensie analitycznym) świata społecznego jest wiele i w zasadzie każda z nich znajduje swoje teoretyczne i empiryczne uzasadnienie.
Ogólnie jednak można powiedzieć, że w socjologii wyłaniają się trzy zasadnicze obszary zainteresowania strukturami społecznymi – a oto one:
1)jednostki (osoby) społeczne i formy ich społecznej obecności - aktywności;
2)małe grupy i „naoczne” kręgi społeczne;
3)grupy średniej i dużej wielkości.
W takim kontekście  specyfika s o c j o l o g i i    m i k r o s t r u k t u r    s p o ł e c z n y c h , sprowadza się do ustalania praw czy prawidłowości powstawania, funkcjonowania i rozwoju małych grup społecznych i współtworzących je osób społecznych.
Jednak opis tych zjawisk, a zwłaszcza ich wyjaśnianie  nie może ograniczać się wyłącznie do tak wyodrębnionego mikroświata społecznego – gdyż czynników – uwarunkowań ich postaci i dynamiki upatruje się zarówno w ich cechach immanentnych (wewnętrznych) jak i przede wszystkim zewnętrznych wobec nich a właściwych dla tak zwanych całości społecznych, mezo lub makrostrukturalnych zdolnych do:
-wytworzenia sobie właściwych cech je identyfikujących wobec innych tego rodzaju całości (kultura - cywilizacja),
- względnie samodzielnego rozwiązywania problemu swojej egzystencji (cywilizacja – gospodarka - bezpieczeństwo) i wreszcie do
- swojej całościowej reprodukcji i rozwoju (bezpieczeństwo – polityka - historia).
          Takie całości społeczne określane są najczęściej mianem grupy narodowej, państwowej, wyznaniowej, etnicznej, plemiennej i ich cechy w zasadniczej mierze wyjaśniają specyfikę mikrostruktur  a zwłaszcza podstawy i właściwości ich   ł a d u    s p o ł e c z n e g o  - zagadnienie jego stanowienia, ewolucji, typologii to problem interesujący głównie socjologię scjentystyczną ale i dialektyczną.
xxx
Zatem – jakiekolwiek prawidłowości w funkcjonowaniu małych struktur społecznych są najczęściej relatywizowane do podstaw i reguł ładu społecznego owych całości społecznych, ponieważ:
1.Makrostruktura stwarza w określonym czasie i miejscu materialne warunki bytowania małych grup społecznych, determinując równocześnie występujące w nich a więc doświadczane indywidualnie podstawowe typy stosunków społecznych (głównie: ich wielkość i ilość, skład społeczny, podejmowane rodzaje zajęć służące utrzymaniu ich egzystencji). Podział pracy i podział dóbr w makrostrukturze wywiera istotny wpływ na utrwalanie się w mikrostrukturach odrębności klasowych, warstwowych, stanowych – także w ich proporcjach czy reprezentacjach w makrostrukturze.
2.We współczesnych społeczeństwach obserwuje się w miarę swobodną ruchliwość międzypokoleniową (rola wykształcenia przełamującego tradycyjne podziały klasowe), dynamika hierarchizacji zawodów (nie według tradycyjnego uwarstwienia stanowego lecz według poważania społecznego); oraz formalna hierarchizacja stanowisk pracy. Makrostruktura klasowa warunkuje także obraz i dynamikę form zrzeszeń społecznych w mikrostrukturach (grupy wspólnych zainteresowań – wolno czasowe, nacisku czy protestu, inicjatywy czy interesów).
3.W wymiarze kulturowym obserwuje się przemożny wpływ symbolicznej sfery makrostruktury na życie i świadomość osób współtworzących mikrostruktury społeczne – to przede wszystkim pamięć społeczna – historyczna, identyfikacje z narodem ujmowanym w aspekcie historycznym, kwestia komunikacji – języka, orientacji w świecie – religia, nauka, literatura, sztuka; umiejętności i sprawności (edukacja), identyfikacja z systemem wartości i wzorami ich pielęgnowania (socjalizacja).
xxx
Ład społeczny makrostruktury oddziałuje szczególnie na mikrostruktury w sferze organizacji życia społecznego i to w trojaki sposób:
1)poprzez spełnianie wobec nich funkcji r e g u l a t y w n e j – to oddziaływanie na ich życie norm obyczajowych i stanowionych prawnie a także kreowanych – zwłaszcza w ostatnim czasie przez modę lansowaną w środkach masowego przekazu;
2)poprzez spełnianie wobec nich funkcji d o m i n a t y w n e j za pomocą instytucji wyposażonych w środki materialne i osobowe – to przede wszystkim powodowanie, egzekwowanie, kontrola i osądzanie(ocenianie) zachowań, restrykcje, stanowienie i egzekwowanie zobowiązań, gromadzenie informacji o.., wsparcie, pomoc i ratunek w sytuacjach kryzysowych,  ale i indoktrynacja i manipulacja, itp.;
3)poprzez spełnianie wobec nich funkcji prewidystycznej to jest tworzenie im perspektywy egzystencjalnej, wynikającej z procesów decyzyjnych podejmowanych przez siły sprawujące władzę w społeczeństwie – postrzeganych jako stabilizujące je w wymiarze międzypokoleniowym względnie wyzwalające ryzyko egzystencjalne (migracje, protesty, bunty, rewolty i rewolucje).
Jednak w przydawaniu mikrostrukturom istotnych im cech znaczenie mają  także ludzkie działania, które często lub przeważnie mają charakter stanów twórczych. Obserwujemy tu zjawisko określane mianem związku dialektycznego oto z jednej strony na działania ludzkie wywierają bezsprzecznie wpływ wspomniane cechy makrostruktury z drugiej jednak strony owe działania i ich podmiotowe własności (ich indywidualizacja) przyczyniają się do nadawania mikrostrukturom swoistych identyfikujących je i niepowtarzalnych znamion a poprzez nie modyfikując także cechy mezo- i makrostruktury.
Świetnie ową zależność ilustruje zjawisko, które pojawiło się w społeczeństwie polskim pod postacią podmiotowych stanów frustracyjnych, które przerodziły się  w postać  protestu robotniczego, a ten z kolei w ruch solidarnościowy przekształcający porządek organizacyjny państwa polskiego, a który to zwrotnie oddziałuje do chwili obecnej na funkcjonowanie ale i destrukcję trudnej do określenia liczby mikrostruktur rodzinnych (degradacja, awans, migracje, nowe postacie związków, problem rodzinny, itd.).
xxx
Te wzajemne związki czy relacje podmiotowo –przedmiotowe wzbudziły w socjologii szczególne zainteresowanie wzniecając spory i prowokacje sprzyjające budowaniu rozmaitych rozstrzygnięć teoretycznych o ich kondycji i obopólnym znaczeniu. Jednym z wybranych wśród wielu może być teoretyczna koncepcja obrazu i znaczenia owych relacji w teorii  symbolicznej interakcji  Herberta Blumera, który przede wszystkim interesował się strukturotwórczą funkcją działających podmiotów i ich, w związku z tym, rolą w zmianie społecznej (H. Blumer, Społeczeństwo jako symboliczna interakcja (w), Mokrzycki E. (red.), Kryzys i schizma. Warszawa 1975).
W tego rodzaju koncepcjach przyjmuje się założenie wyjściowe, iż treścią życia społecznego są   d z i a ł a n i a    p o d m i o t o w e . Ich istotnym komponentem a zarazem współwyznacznikiem jest samoświadomość, samowiedza działającego podmiotu.
Owa samoświadomość czy samowiedza jest efektem nie tylko procesów psychicznych względnie autonomicznie kreującej siebie jednostki – owo jednostkowe ja, jaźń subiektywna, lecz również jej zapośredniczenie w reakcjach na swoją społeczną obecność ujawnianych przez innych jej uczestników. Dotyczy to także kwestii rozumienia i interpretowania aktualnie doświadczanej przez jednostki sytuacji – siebie w konkretnym otoczeniu innych, gdyż działania społeczne podejmowane są i kontynuowane w obecności innej – innych osób (  w tym także ideacyjnych - interpretacja).
Rozumienie i identyfikacja sytuacji nazywa się jej d e f i n i o w a n i e m  – ma ono charakter subiektywny jednak w rzeczywistości jest intersubiektywna i oznacza uświadamianie sobie przez jednostki tego jak inni ową sytuację identyfikują i definiują. Istotnym w tym definiowaniu sytuacji jest sygnalizowanie innym tego jak będę się w niej zachowywał – działał, co wyznaczane jest także przyjęciem przez jednostkę p o d m i o t o w e j   p e r s p e k t y w y  wchodzenia w daną sytuację – przy założeniu, świadomej w niej obecności – bez względu na to czy  zamierzonej czy  nie (intencja, cele, interes, zamiar, spodziewany efekt, oczekiwanie).
xxx
Mamy tu więc do czynienia  z kilkoma elementami obecności jednostki w sytuacji społecznej przy równoczesnym udziale w niej innej czy innych osób (także ideacyjnych).
Składają się na nią:
-podmiotowa percepcja sytuacji;
-założenia wstępne (hipotezy, przypuszczenia, nastawienia, przekonania,  itp);
-akt definiowania sytuacji;
-działania w zdefiniowanej i „monitorowanej” przez innych sytuacji (wraz z ich kwalifikacja i oceną).

Jest przy tym oczywistym to, iż definicja sytuacji i będące jej konsekwencją działania podejmowane są przez jednostki (lub zaniechane) w konkretnych kontekstach kulturowych – kontekstach znaczeń jakie przypisuje się zarówno tym sytuacjom jak i ujawnianym lub nie w nich działaniom - zachowaniom. Także perspektywa wchodzenia w daną sytuację jest w znacznej mierze wyznaczona znaczeniami jakie przypisuje jej grupa, obecna najczęściej w doświadczanych przez ludzi sytuacjach.
Rzecz komplikuje wszakże  świadomość problemu nowych, nieznanych dotychczas sytuacji (migracje, awans, degradacja społeczna, choroba, przypadek itp.),  obecności innych dotychczas nie doświadczanych osób , reakcji innych na podmiotowe zachowania nieadekwatne do definiowanej przez nich sytuacji. Rzecz dotyczy problemu podmiotowych możliwości, podmiotowych warunków społecznej obecności jednostki w sytuacjach jakie mogą być i są najczęściej udziałem jej doświadczenia – jest to problem struktury i dynamiki kształtowania podmiotowych kompetencji społecznego uczestnictwa jednostki w życiu podstawowych mikrostruktur społecznych.
Literatura dotycząca zagadnień podnoszonych w socjologii mikrostruktur społecznych:
-Blumer H., Interakcjonizm symboliczny. Kraków 2007;
-Boudon R., Logika działania społecznego. Kraków 2009;
-Machaj I. (red.), Małe struktury społeczne. Lublin 1998;
-Manterys A., Sytuacje społeczne. Kraków 2008.
-Szmatka J., Jednostka i społeczeństwo. O zależności zjawisk indywidualnych od społecznych. Warszawa 1980.
-Szmatka J., Małe struktury społeczne. Warszawa 2007;
-Sztompka P., Zaufanie. Fundament społeczeństwa. Kraków 2007.
-Turowski J., Socjologia. Małe struktury społeczne. Lublin 1993.

Zachęcam do czytania i rozważań nad mikrostrukturami i ich socjologicznym oglądaniem.

to sa notatki które profesor miał na komputerze moze komuś się przydadza pozdrawiam

Ostatnio edytowany przez czarnula (2011-02-24 06:27:05)